Τα υπαρξιακά δεδομένα ως γενεσιουργοί παράγοντες ψυχικής διέγερσης

Θάνατος – Ελευθερία / Ευθύνη – Απουσία νοήματος – Απομόνωση

Η έννοια του “φόβου θανάτου” ενυπάρχει σε όλες τις αρχικές ψυχικές διεργασίες και θεωρείται μία από τις πιο βασικές γενεσιουργούς αιτίες της ψυχικής διέγερσης. Ο φόβος της φθοράς και της αβύσσου επιδρά σε αμυντικούς μηχανισμούς, οι οποίοι με την πάροδο του χρόνου μπορεί να παγιωθούν. Όπως σημειώνει ο Γιάλομ, «Ο θάνατος βουίζει συνεχώς κάτω από τη μεμβράνη της ζωής και ασκεί τεράστια επίδραση στο βίωμα και στη συμπεριφορά μας». Η ζωή, με τα γεγονότα που φέρνει, προσφέρει στον άνθρωπο την ευκαιρία να εξετάσει πόσο συνειδητά ζει ή πόσο κοντά βρίσκεται στη λήθη, όπως περιγράφει ο Χάιντεγκερ. Μέσω της “οντολογικής” προσέγγισης αποκτούμε επίγνωση της ύπαρξής μας και της ευθύνης που έχουμε απέναντι στον εαυτό μας και στις κοινότητες που μας περιβάλλουν.

Η Υπαρξιακή Θεώρηση και η Ελευθερία»

Η ανθρώπινη ύπαρξη τοποθετείται εντός του κόσμου, όπως υποστήριξε ο Χάιντεγκερ με τον όρο dasein, που εκφράζει το «εδώ» της ανθρώπινης παρουσίας, ενσωματωμένης και ταυτόχρονα ξεχωριστής. Ο Kierkegaard, μέσω των Schneider και Krug, αναφέρει πως «μόνο όταν αντιμετωπίζουμε και αντιπαλεύουμε τον εαυτό μας, η συνειδητότητα μπορεί να επεκταθεί και να ψάξει για τις απεριόριστες δυνατότητές της».

Η ελευθερία πολλές φορές κατακτάται μόνο μέσω της αποδέσμευσης από τα δεσμά που οι ίδιοι επιβάλλουμε στον εαυτό μας. Η ελεύθερη βούληση αποτελεί ίσως την πιο πολύτιμη ανθρώπινη ιδιότητα. Ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες, όπως σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, η αίσθηση της ελεύθερης βούλησης μπορεί να διατηρηθεί. Ο Επίκτητος λέει χαρακτηριστικά: «Μπορεί να μου δέσεις το πόδι, αλλά όχι τη βούλησή μου – αυτήν ούτε ο Δίας δεν μπορεί να την υποτάξει». Η θεραπεία βοηθά το άτομο να επαναπροσδιορίσει τι είναι για εκείνο ουσιαστικό και του προσφέρει αληθινή ελευθερία, ενθαρρύνοντάς το να ανακαλύψει έννοιες απογυμνωμένες από κοινωνικές ή εξωτερικές επιταγές. Στόχος της ψυχοθεραπείας είναι η ανάληψη προσωπικής ευθύνης για τις επιλογές και τις δράσεις του ατόμου.

Η Απομόνωση και η Υπαρξιακή Μοναξιά

Η υπαρξιακή απομόνωση, όπως την περιγράφει ο Γιάλομ, αναφέρεται στο «αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στον εαυτό και σε κάθε άλλο ον». Αυτή η μοναξιά, η οποία έρχεται στην επιφάνεια σε σημαντικά γεγονότα της ζωής, αναγκάζει το άτομο να αντιμετωπίσει την ατομικότητά του και την πορεία του προς τη φθορά και τον θάνατο. Ο Χάιντεγκερ επισημαίνει πως, «παρότι κάποιος μπορεί να βαδίσει προς τον θάνατό του για κάποιον άλλο, αυτό δεν σημαίνει ότι απαλλάσσεται από τον δικό του θάνατο». Κανείς δεν μπορεί να μας αποδεσμεύσει από την προσωπική μας θνητότητα.